ΑΣΦΑΛΗΣ ΝΑΥΣΙΠΛΟΙΑ _ Υποναύαρχος Π.Ν ε.α Δημήτρης Πετρομυλωνάκης
ΑΣΦΑΛΗΣ ΝΑΥΣΙΠΛΟΙΑ
H ασφαλής ναυσιπλοΐα είναι η αποτελεσματική διαχείριση όλων των σκαφών και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, οι οποίοι πρέπει να λειτουργούν σαν σύνολο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο εάν διασφαλίσουμε ότι τα σκάφη έχουν σχεδιαστεί και κατασκευαστεί σωστά και λειτουργούν με ορθό τρόπο, αναγνωρίζοντας σε όλα τα στάδια την αξία του ανθρώπινου παράγοντα.
Το στοιχείο του ανθρώπινου παράγοντα βρίσκει εφαρμογή σε όλη την αλυσίδα των δραστηριοτήτων που αναλαμβάνει ο Κυβερνήτης και το πλήρωμα πάνω στο σκάφος, , το ναυπηγείο που χτίζεται το πλοίο, οι νομοθέτες και άλλοι. Όλοι οι παραπάνω πρέπει να συνεργάζονται αρμονικά, ώστε να υπάρχει το καλύτερο αποτέλεσμα.
Οι διεθνείς κανονισμοί για την ασφαλή διεξαγωγή της ναυτιλίας και την ασφάλεια της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα εκπορεύονται από το Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό (ΙΜΟ). Η SOLAS (International Convention for the Safety of Life at Sea) είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της διεθνούς νομοθεσίας για τη ναυτική ασφάλεια και στη σημερινή της μορφή υιοθετήθηκε από τον ΙΜΟ το 1974.
Ο ΙΜΟ έχει επίσης αναπτύξει και υιοθετήσει Διεθνείς Συμβάσεις και Κώδικες για την αποφυγή συγκρούσεων, την εκπαίδευση, πιστοποίηση και την εργασία των ναυτικών, την έρευνα και διάσωση στη θάλασσα, τη διευκόλυνση της θαλάσσιας κυκλοφορίας, τις γραμμές φόρτωσης, τη μεταφορά επικίνδυνων φορτίων κ.α.
Τα ναυτικά ατυχήματα είναι συνήθως αποτέλεσμα ενός συνδυασμού αρκετών διαφορετικών παραγόντων που μπορεί να ποικίλουν από αμιγώς τεχνικά αίτια και αστοχίες (π.χ. μηχανικές βλάβες) μέχρι πιο πολύπλοκα και σύνθετα αίτια που σχετίζονται με το περιβάλλον ή τους ανθρώπους. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις συντελεί σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ο ανθρώπινος παράγοντας, που επισέρχεται σε ολόκληρο το φάσμα των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη διαχείριση και λειτουργία του σκάφους.
Η πλειοψηφία των ατυχημάτων θα μπορούσε να αποφευχθεί αν η κατανόηση, η αντίληψη, οι ενέργειες και οι συμπεριφορές των ατόμων που είχαν σχέση με το περιστατικό ήταν διαφορετικές και αυτό έχει να κάνει όχι μόνο με τους ναυτικούς αλλά με τους ανθρώπους σε όλες τις θέσεις και επίπεδα ιεραρχίας στο ευρύτερο σύστημα των θαλάσσιων μεταφορών, των οποίων οι αποφάσεις και ενέργειες μπορεί να έχουν εξ αποστάσεως σοβαρό αντίκτυπο στη λειτουργία ενός σκάφους.
Οι σύγχρονες προσεγγίσεις στα θέματα ασφάλειας, τις διερευνήσεις των ατυχημάτων και τα Συστήματα Ασφαλούς Διαχείρισης δε στοχοποιούν τα επιμέρους άτομα και τα σφάλματα, ελλείψεις ή αδυναμίες τους αλλά εστιάζουν καταρχήν στον εντοπισμό και την αντιμετώπιση των συστημικών εκείνων αδυναμιών και ελαττωμάτων που δίνουν χώρο στα ανθρώπινα σφάλματα να εκδηλωθούν κατά τρόπο που μπορεί να οδηγήσει σε οδυνηρές συνέπειες.
Στο επίπεδο του ατόμου, διαρκή στόχο αποτελεί η άρτια εκπαίδευση και κατάρτιση, με ισόρροπη ανάπτυξη των τεχνικών αλλά και των εξίσου ουσιαστικών μη τεχνικών ικανοτήτων (των λεγόμενων soft skills) .
Οδηγίες ασφάλειας για την αποφυγή ατυχημάτων στο σκάφος
) Ανθρώπινη συμπεριφορά
- Φροντίζουμε ανά πάσα στιγμή να έχουμε αντίληψη και σωστή κατανόηση της κατάστασης στην οποία βρισκόμαστε (situationalawareness), με άλλα λόγια να καταλαβαίνουμε τι πραγματικά συμβαίνει και να αξιολογούμε πώς αυτό μπορεί να επηρεάσει το ταξίδι μας τώρα αλλά και στο άμεσο μέλλον!
Η ελλιπής ή εσφαλμένη κατανόηση των εκάστοτε συνθηκών έχει πολλές φορές συντελέσει σε ατυχήματα και συχνά οφείλεται σε έλλειψη σωστών πληροφοριών, γρήγορες μεταβολές μιας κατάστασης που δε γίνονται αντιληπτές, έλλειψη εμπειρίας, διάσπαση προσοχής, κόπωση και εφησυχασμό.
ΠΑΝΤΑ:
- Κάνουμε προσεκτικό σχεδιασμό και γνωρίζουμε τί και πώς το κάνουμε πριν το κάνουμε, φροντίζοντας οι διαδικασίες και οι λίστες μας να είναι ενημερωμένα και να ανταποκρίνονται στις τρέχουσες συνθήκες.
- Έχουμε το νου μας και ελέγχουμε για τυχόν προβλήματα και ΕΙΔΟΠΟΙΟΥΜΕ ΕΓΚΑΙΡΑ το κατάλληλο μέλος του πληρώματος αν παρατηρήσουμε κάτι που έχει διαφύγει της προσοχής των υπολοίπων.
- Συμβουλεύουμε και βοηθάμε τα μέλη του πληρώματός μας και δε διστάζουμε να ζητήσουμε τη δική τους συμβουλή, ενημέρωση και βοήθεια, φροντίζοντας να επικοινωνούμε μαζί τους αποτελεσματικά.
ΠΟΤΕ:
- Δε θεωρούμε δεδομένο ότι όλα βαίνουν καλώς ή με ποιο τρόπο θα ενεργήσει κάποιος.
- Δεν παραβλέπουμε ένα πρόβλημα ή προσπερνάμε κάτι που δεν καταλαβαίνουμε, συνεχίζοντας έτσι κι αλλιώς χωρίς να το διερευνήσουμε.
- Δε φέρνουμε κάποιον σε θέση/κατάσταση που δε μπορεί να ανταπεξέλθει.
ΠΡΟΣΟΧΗ!
Είναι ουσιαστικής σημασίας να μη διστάζουμε να μιλήσουμε ή να εκφράσουμε τις ανησυχίες μας στο πλήρωμα. Οι ενστάσεις ή επισημάνσεις είναι καλό να διατυπώνονται με σαφή και εποικοδομητικό τρόπο και να συνοδεύονται, όποτε είναι δυνατό, από αντιπροτάσεις ή πιθανές λύσεις.
Οι Κυβερνήτες πρέπει να καλλιεργούν ένα κλίμα συνεργασίας όπου οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να μιλάνε και να παρεμβαίνουν όταν το θεωρούν απαραίτητο και είναι ταυτόχρονα δεκτικοί στις επισημάνσεις και ειδοποιήσεις των άλλων!
- Κατά την επικοινωνία μας διασφαλίζουμε ότι τα μηνύματα και οι πληροφορίες που ανταλλάσσονται διατυπώνονται πλήρως, σαφώς και σωστά και ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι τα κατανοούν με τον ίδιο τρόπο!
Η προβληματική επικοινωνία είναι συχνά μεταξύ των συντελεστικών παραγόντων σε ναυτικά ατυχήματα και μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως: α) διαφορετικές μητρικές γλώσσες ή ιδιώματα, β) διαφορετικά επίπεδα γλωσσικής ικανότητας, γ) διαφορές κουλτούρας (π.χ. διαφορετικό νόημα εξωλεκτικών στοιχείων επικοινωνίας όπως χειρονομίες ή άλλες σωματικές κινήσεις, διαφορετική αντίληψη του χιούμορ κλπ), δ) συνθήκες πίεσης (π.χ. οι άνθρωποι τείνουν να μιλούν γρηγορότερα, δυνατότερα και λιγότερο καθαρά ή ακόμη και να γυρνούν στη μητρική τους γλώσσα σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης) κ.α.
ΠΑΝΤΑ:
- Προσπαθούμε να χρησιμοποιούμε κατά το δυνατόν απλές λέξεις και φράσεις και να επαναλαμβάνουμε τα σημαντικότερα μέρη ενός μηνύματος.
- Προσέχουμε την προφορά μας και ζητάμε επιβεβαίωση αν αμφιβάλλουμε ότι γίναμε κατανοητοί.
- Συζητάμε με το πλήρωμά μας και προσπαθούμε να καταλάβουμε τις διαφορετικές μας κουλτούρες, ταμπού κλπ. για να προλάβουμε ενδεχόμενες αθέλητες παρεξηγήσεις και προσβολές.
ΠΟΤΕ:
- Δε θεωρούμε δεδομένο ότι ένα μήνυμα γίνεται πάντα κατανοητό – ΕΛΕΓΧΟΥΜΕ.
- Δε χρησιμοποιούμε αργκό ή εκφράσεις καθομιλουμένης που δεν είμαστε σίγουροι ότι είναι κατανοητές από όλους.
- Δε θεωρούμε εξ’ ορισμού αποδεκτό και από τους άλλους ό,τι είναι αποδεκτό στη δική μας κουλτούρα.
.
Ο εφησυχασμός δηλαδή η χωρίς δεύτερη σκέψη (και έλεγχο) πεποίθηση ότι όλα είναι εντάξει επειδή φαίνονται εντάξει, είναι μια εύκολη και ταυτόχρονα πολύ επικίνδυνη παγίδα που πρέπει όλοι να φροντίζουμε να αποφεύγουμε κατά την εκτέλεση των καθηκόντων μας!
Υπάρχουν πολλοί πιθανοί λόγοι για τους οποίους ο καθένας είναι περισσότερο ή λιγότερο επιρρεπής στον εφησυχασμό, όπως: α) η ανεπαρκής παρακολούθηση και έλεγχος (monitoring/checking) των συνθηκών, β) η αδυναμία έγκαιρης αντίληψης μιας αλλαγής ή προβλήματος λόγω έλλειψης εμπειρίας ή γνώσης, γ) η κακή ομαδική λειτουργία (π.χ. ελλιπής ενημέρωση κατά την αλλαγή της βάρδιας, προβληματική επικοινωνία κλπ), δ) η κόπωση κ.α.
ΠΑΝΤΑ:
- Φροντίζουμε να είμαστε σε εγρήγορση, να έχουμε αντίληψη της τρέχουσας κατάστασης και τα μάτια μας ανοιχτά για πιθανά προβλήματα!
- Χρησιμοποιούμε τα checklists ουσιαστικά και όχι μηχανικά.
- Μοιραζόμαστε με το πλήρωμά μας όλες τις σημαντικές πληροφορίες και ζητάμε βοήθεια όταν νιώθουμε ότι τη χρειαζόμαστε ή ότι έχουμε ανεπαρκή κατανόηση μιας κατάστασης.
ΠΟΤΕ:
- Δεν αγνοούμε τις διαδικασίες, ακόμη κι αν τις έχουμε επαναλάβει πολλές φορές. Για κάποιο λόγο υπάρχουν!
- Δε θεωρούμε δεδομένο και αναμενόμενο ότι είναι όλα εντάξει και υπό έλεγχο απλά επειδή δε μας έχει συμβεί μέχρι τώρα, ή πέρασε πολύς καιρός από τότε που μας συνέβη τελευταία φορά, να πάει κάτι στραβά!
ΠΑΝΤΑ:
- Ακολουθούμε τις κατάλληλες και προβλεπόμενες διαδικασίες και πρακτικές.
- Αντιμετωπίζουμε με κριτικό πνεύμα την αποτελεσματικότητα των διαδικασιών, αναφέρουμε δυσκολίες και προβλήματα που προκύπτουν κατά την εφαρμογή τους και επιδιώκουμε τη βελτίωσή τους.
ΠΟΤΕ:
- Δεν κάνουμε περικοπές στις διαδικασίες και δεν αναλαμβάνουμε ρίσκα χάριν ευκολίας ή ταχύτητας
- Δεν παραβλέπουμε προβληματικά σημεία και δυσκολίες στις επίσημες πρακτικές –
- Δεν ξεκινάμε και δεν επιχειρούμε κάτι αν δεν είμαστε επαρκώς καταρτισμένοι , ιδίως αν δεν έχουμε την απαραίτητη εμπειρία.
- Δεν αποδεχόμαστε/ανεχόμαστε την παραβίαση των διαδικασιών από τα μέλη του πληρώματος.
ΠΡΟΣΟΧΗ!
Είναι ΑΔΥΝΑΤΟ να αναπτυχθούν γραπτές διαδικασίες που να καλύπτουν όλα τα δυνατά ενδεχόμενα! Οι Κυβερνήτες και το πλήρωμα είναι πολύ πιθανό να αντιμετωπίσουν κάποια στιγμή πρωτοφανείς και απρόβλεπτες καταστάσεις, γι’ αυτό έχει τεράστια σημασία η επαρκής κατάρτιση και εμπειρία τους, η αποτελεσματική ομαδική εργασία και η υποστήριξή τους από το κατάλληλο προσωπικό στη στεριά!
Η κόπωση έχει ξεκάθαρα αρνητικά αποτελέσματα στην απόδοση και την υγεία μας και συντελεί καθοριστικά σε πολλά ναυτικά ατυχήματα. Πρέπει οπωσδήποτε να προλαμβάνεται και εφόσον εμφανιστεί να αντιμετωπίζεται, όπως και η υπερβολική αίσθηση «πίεσης» και το άγχος που απορρέει από αυτή.
Το πόσο κουρασμένοι νιώθουμε σχετίζεται με πολλούς παράγοντες, όπως οι φυσικοί βιολογικοί ρυθμοί (είναι φυσικό να χρειαζόμαστε ύπνο τη νύχτα και νωρίς το απόγευμα), η διάρκεια και η ποιότητα του ύπνου (ο καθοριστικότερος παράγοντας ξεκούρασης!), το συνεχόμενο διάστημα που είμαστε ξύπνιοι, το διάστημα που δουλεύουμε, η δυσκολία (σωματική και νοητική) της εργασίας καθώς και το αν όντως ξεκουραζόμαστε στις περιόδους ανάπαυσης που μεσολαβούν κ.α.
Η υπερβολική πίεση και το άγχος συμβάλλουν επίσης στην αίσθηση κόπωσης, έχοντας συχνά παρόμοια αίτια (π.χ. υπερβολικός φόρτος εργασίας και ανεπαρκείς ανθρώπινοι πόροι) όπως και συνέπειες (υποβάθμιση της απόδοσης λόγω μείωσης των φυσικών και νοητικών ικανοτήτων και προβλήματα υγείας).
ΠΑΝΤΑ:
- Φροντίζουμε να έχουμε επίγνωση των αιτίων, των συμπτωμάτων και των αποτελεσμάτων/κινδύνων της κόπωσης για την υγεία, την απόδοση και την ασφάλειά μας.
- Έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για συμπτώματα κόπωσης, τόσο σε εμάς όσο και στους άλλους. Η κόπωση μπορεί να μας καταλάβει αιφνίδια, ενώ όντας κουρασμένοι είναι συχνά πιο δύσκολο να αναγνωρίσουμε την έλευσή της και την επίδρασή της!
- Μιλάμε όταν νιώθουμε καταβεβλημένοι ή υπερβολικά κουρασμένοι.
- Εξασφαλίζουμε ότι έχουμε το αναγκαίο ανθρώπινο δυναμικό για τη σωστή υλοποίηση μιας εργασίας προτού την ξεκινήσουμε.
- Ζητάμε βοήθεια όταν τη χρειαζόμαστε!
ΠΟΤΕ:
- Δεν αποδεχόμαστε την κόπωση ως κάτι φυσικό στην εργασία μας, είναι άκρως επικίνδυνο!
- Δεν προσπαθούμε να ανταπεξέλθουμε στον υπερβολικό φόρτο εργασίας κάνοντας επικίνδυνες περικοπές στις διαδικασίες «για να προλάβουμε» ή συνεχίζοντας όπως και να ‘χει, παραβλέποντας τα όρια και τις αντοχές μας.
ΠΡΟΣΟΧΗ!
Η απόσπαση της προσοχής μας από αυτό που κάνουμε, ή αλλιώς περισπασμός είναι κάτι που μπορεί να συμβεί εύκολα και συχνά στον καθένα, πλην όμως ενδέχεται να έχει μοιραία αποτελέσματα όταν συμβαίνει κατά την επιτέλεση μιας εργασίας εν πλω που ενέχει σημαντικούς κινδύνους.
ΠΑΝΤΑ:
- Μένουμε συγκεντρωμένοι στο κύριο έργο που επιτελούμε και αποφεύγουμε την παράλληλη ενασχόληση (multi-tasking) με πολλά δευτερεύοντα και λιγότερο ουσιώδη πράγματα, ζητώντας βοήθεια ή αφήνοντας τη διευθέτησή τους για αργότερα, εφόσον δεν επείγει.
- Αν καταλάβουμε ότι «αφαιρεθήκαμε» σε κάποιο σημείο μιας εργασίας, επανερχόμαστε δύο βήματα πίσω στη διαδικασία προτού ξεκινήσουμε πάλι.
- Έχουμε το νου μας και ειδοποιούμε τα μέλη του πληρωματός μας αν παρατηρήσουμε απόσπαση της προσοχής τους.
- Οριοθετούμε «κόκκινες ζώνες» σε δύσκολες ή ιδιαίτερα απαιτητικές καταστάσεις (π.χ. δύσκολες συνθήκες ναυσιπλοΐας, κατά την πλοήγηση κλπ) στις οποίες επιτρέπονται μόνο οι αναγκαίες και ουσιαστικές επικοινωνίες.
ΠΟΤΕ:
- Δεν επιτρέπουμε περιττές διακοπές κατά την εκτέλεση των καθηκόντων μας.
- Δεν αποσπάμε την προσοχή κάποιου την ώρα που επιτελεί μια κρίσιμη από πλευράς ασφάλειας ενέργεια (critically safety task)!
- Δε φοβόμαστε να επισημάνουμε τυχόν περισπασμό και δεν αφήνουμε μικρής σημασίας ζητήματα να μας αποσπούν την προσοχή από το κύριο έργο μας.
ΠΡΟΣΟΧΗ!
Δεν αναλαμβάνουμε τα καθήκοντά μας παρά μόνο αν η φυσική και νοητική μας κατάσταση είναι η κατάλληλη για να τα επιτελέσουμε σωστά και με ασφάλεια (fit for duty!).
Η φυσική και νοητική μας κατάσταση μπορεί να υποβαθμιστεί σε πολλές περιπτώσεις, όπως ασθένεια, τραυματισμό, κόπωση, κακή ή διαταραγμένη ψυχολογία λόγω πίεσης, άγχους, προσωπικών προβλημάτων κλπ και χρήση αλκοόλ, φαρμάκων ή άλλων ουσιών. Τα αποτελέσματα ποικίλουν (αδυναμία συγκέντρωσης και διάσπαση προσοχής, σύγχυση, έλλειψη συντονισμού, υπνηλία, αδυναμία επικοινωνίας κ.α.) και θέτουν σε κίνδυνο όχι μόνο τη δική μας αλλά και συνολικά την ασφάλεια της ομάδας!
ΠΑΝΤΑ:
- Ζητάμε ιατρική βοήθεια αν τραυματιστούμε ή δεν αισθανόμαστε καλά!
- Αναφέρουμε εγκαίρως την κακή μας κατάσταση/ασθένεια/αδυναμία προτού ξεκινήσουμε την εργασία μας.
- Αναζητάμε βοήθεια και υποστήριξη σε περίπτωση προσωπικών προβλημάτων που επηρεάζουν την ικανότητά μας να εργαστούμε.
- Βοηθάμε τα μέλη του πληρώματος μας που αντιμετωπίζουν προβλήματα.
ΠΟΤΕ:
- Δεν καταναλώνουμε αλκοόλ πριν ή εν ώρα εργασίας
- Δεν προσπαθούμε να κρύψουμε ενδεχόμενη αδυναμία μας να κάνουμε κάποια δουλειά.
- Δεν καταναλώνουμε παράνομες ουσίες.
- Δεν επιτρέπουμε σε μέλη του πληρώματος που δε νιώθουν καλά ή είναι υπό την επήρεια αλκοόλ ή άλλων ουσιών να αναλάβουν εργασία!